İran, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Türkmenistan Arasındaki İşbirliği
Türkmenistan’ın Azerbaycan Cumhuriyeti ile İran üzerinden doğalgaz takası anlaşmasının imzalanmasından kısa bir süre sonra bu anlaşma hayata geçirilmeye başladı. Türkmenistan’ın İran üzerinden Azerbaycan Cumhuriyeti’ne doğalgaz takasına ilişkin üçlü anlaşma, Kasım ayı sonlarında Aşkabat’ta düzenlenen ECO zirvesinin oturum aralarında imzalanmıştı.
Bu önemli enerji transfer anlaşmasının imzalanmasından kısa bir süre sonra uygulanması, bölge ülkelerinin önemli bir enerji transfer kapasitesine ve kabiliyetine sahip olduğunu göstermiştir.
Türkmenistan ve Azerbaycan Cumhuriyeti gibi diğer Hazar kıyısı ülkeleri de benzer bir konuma sahiptir ve İran, tüm bu ülkelerin doğal gaz ihracatı ihtiyaçlarını takas yoluyla karşılayabilmektedir. Bu arada İran, Hazar’a kıyısı olan ülkelerle petrol takasını da gündeme alabilir.
Türkmenistan’ın Azerbaycan ile İran üzerinden üçlü gaz takas anlaşması iki aydan kısa bir süre önce imzalandı. Türkmen gazının İran üzerinden nakline ilişkin anlaşmaya göre, İran’ın Türkmenistan’dan günde yaklaşık 5 milyon metreküp doğalgaz alması ve aynı miktarı Nahçıvan Özerk Cumhuriyeti ve Azerbaycan Cumhuriyeti hükümetine teslim etmesi öngörülüyor.
Türkmenistan’ın geçen yıl Aşkabat’taki ECO Zirvesi’nin oturum aralarında İran Cumhurbaşkanı Seyyid İbrahim Reisi ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev’in katıldığı toplantıda İran İslam Cumhuriyeti aracılığıyla Azerbaycan Cumhuriyeti ile üçlü gaz takas anlaşması imzalandı. Bu enerji transferi belgesinin üç Hazar kıyı devletinin liderlerinin huzurunda imzalanması, bu anlaşmanın uygulanması için en önemli garanti olarak kabul edilmelidir.
Bu sözleşme 1 Ocak 2022 tarihinden itibaren herhangi bir süre sınırlaması olmaksızın geçerlidir. Kuşkusuz, bölge ülkelerinin İran ile enerji takası, Hazar’a kıyısı olan ülkelere ham petrol ve doğalgaz ihracatında en ekonomik ve en güvenli yollardan birini sağlamıştır. Uzmanlar, anlaşmanın imzalanmasından kısa bir süre sonra üç Hazar kıyıdaş devleti arasındaki üçlü doğal gaz takas anlaşmasının uygulanmasının, bu tür belgelerin bölge ülkeleri için birçok çekiciliği olduğunu gösterdiğini söylüyorlar.
Bu bağlamda, İran Petrol Bakan Yardımcısı ve enerji konusunda uzman “Ahmed Esedzade” şunları söyledi: “İran aracılığıyla Azerbaycan Cumhuriyeti ile Türkmen doğalgaz takas anlaşmasının imzalanmasından sonra, bölgedeki diğer bazı ülkeler tarafından cazip tekliflerde bulunuldu ve İran Petrol Bakanlığı bu teklifleri değerlendirmeye başladı. Yeni anlaşmalar sağlanırsa, olumlu ve yapıcı olayları siyasi, ekonomik ve enerji alanlarında Hazar Denizi bölgesi ülkeleri arasında göreceğiz. ”
Takas veya SWAP bölgede ve dünyada en güvenli ve en ucuz enerji transfer yöntemlerinden biri olduğu açıktır. Hazar’a kıyısı olan ülkelerin coğrafi konumu ve İran’ın bölgedeki görece avantajı dikkate alındığında, Hazar ülkelerinin İran ile ham petrol ve doğalgaz takasının en güvenli enerji transferi yolu olduğu söylenebilir.
Aynı zamanda, Azerbaycan Cumhuriyeti ve Türkmenistan’ın bir yandan karadan çevrili olması ve bir yandan İran’ın açık sulara erişimi ve İran’ın doğal gaz ihtiyacı olan bazı komşu ülkelere erişimi olması nedeniyle, İran coğrafyasını transit veya takas için kullanmaları, Türkmenistan ve Azerbaycan’ın diğer ülkelere, ilk adımda ihracat kapasitesinin artırılmasında ve bir sonraki adımda, üç ülkenin gaz üretiminin artırılmasında ve her üç ülkenin çıkarlarına hizmet eden istikrarlı bir etkileşimin kurulmasında olumlu bir rol oynayabilir.
Aynı zamanda, bu tür anlaşmaların uygulanması bölgesel etkileşim alanında yapıcı ve önemli bir rol oynayacaktır. Sonuç olarak, bu üçlü anlaşma, bölgesel ve küresel gaz piyasalarındaki payını artırmak için uzun vadeli olarak üçlü gaz ticareti işbirliğinin ilk adımı olabilir.
Üçlü anlaşmanın transit değil takas türünde olduğu düşünüldüğünde, İran taraflardan herhangi bir para almıyor. Bu sözleşme, Türkmenistan’dan satın alınan gazın veya İran için Azerbaycan Cumhuriyeti’ne satılan gazın fiyatı gibi bir mesele de söz konusu değildir.
Aslında transit gazın fiyatı Türkmenistan ile Azerbaycan Cumhuriyeti arasında belirleniyor. Ancak İran, Hazar Denizi’nin doğu sınırlarında gazı alıyor ve aynı zamanda Hazar Denizi’nin batı sınırlarında Azerbaycan Cumhuriyeti’ne Türkmen gazını veriyor.
