Amerikasız Kapsamlı ortak eylem planı Bercam nükleer anlaşması ortak komisyonu, İran’ın talebi üzerine ve Washington’un uluslararası nükleer anlaşmadan çekilmesinden doğan sonuçları incelemek üzere dün Viyana’nın Coburg otel’de UAEA genel müdürü Yukiya Amano’nun katılımı ile düzenlendi.
Bercam ortak komisyon oturumunun başlıca hedefi, Amerika olmadan uluslararası Bercam nükleer anlaşmada İran’ın ekonomi çıkarlarının, anlaşmanın diğer taraflarınca garanti edilmesi ve Amerika yaptırımlarının İran ekonomi ilişkileri ve ticari münasebetlerini etkilememesiydi.
Viyana oturumu Amerika’nın 8 Mayıs 2018 tarihinde nükleer anlaşmadan illegal ve hukuk dışı çekilmesini açıklaması ardından, İran’ın yaptığı diplomatik görüşmelerin devamında gerçekleşti. Bundan önce İran dışişleri bakanı Muhammed Cevad Zarif, cumhurbaşkanı Hasan Ruhani’nin direktifi doğrultusunda Çin, Rusya ve Avrupa’nın 3 büyük ülkesi olan Almanya, İngiltere ve Fransa ile görüşmelerine başladı; böylece kısa bir sürede Bercam’ın devam etmesi için sonuca ulaşmak hedefi ile çalışmalara başlandı.
Bercam nükleer anlaşmanın devam etme şartlarını, İslam inkılabı rehberi Ayetullah Seyid Ali Hamenei Çarşamba günü yasama, yürütme ve yargı başkanları ile ülkenin mülki ve askeri yetkilileri ile görüşmede belirtti. İslam inkılabı rehberinin şartlarından bazıları ise Avrupalıların İran’ın füze gücü ve bölgedeki etkinliğini mutlaka gündeme getirmemesi, Amerika’nın İran’a karşı her türlü yaptırımına karşı mücadele edilmesi, İran’ın ihtiyacı olduğu kadar İran’dan petrol satın almanın garanti edilmesi ve Avrupalı bankaların İran ile bankacılık işlemlerine devam etmesidir.
Aslında İslam inkılabı rehberinin belirttiği şartlar Bercam nükleer anlaşmada da mevcuttur, yani İran anlaşma gereğince petrol satışında bir sorunla karşılaşmadan parasını alabilmelidir. Çeşitli firmaların İran ile işbirliği yolu açılmalı ve Amerikan yaptırımlarının geri dönmesinden endişe etmeden gönül rahatlığı ile İran ile işbirliklerinin yolu açılarak garanti edilmelidir. Şimdi Avrupalıların İran’ın füze programı veya bölgedeki etkinliği gibi diğer konulara değinmesi, Bercam nükleer anlaşma ile hiçbir ilgisi yoktur.
İslam inkılabı rehberi ise Avrupalıların bazen bu konulara değinmeleri nedeni ile bu konuyu “Avrupalı Bercam”ın şartlarından biri olarak belirtiyor. Bu çerçevede Rusya cumhurbaşkanı Vladimir Putin Perşembe günü Fransa cumhurbaşkanı Emanuel Macron ile görüşmede Bercam nükleer anlaşmanın korunması gerektiğine vurgu yaparken, füze programın İran’ın nükleer faaliyetleri ile bağlantısı olmadığını, İran ile nükleer anlaşmanın korunmaması halinde esef verici sonuçların doğacağı konusunda uyarıda bulundu.
İran İslam cumhuriyeti Avrupalı taraflarla görüşmeleri, gerçekçi pratik garantiler kazanmak için yürütüyor, üstelik bu konuda Avrupalı üç ülkenin siyasi tutumları ile yetinmeyip onlara da güvenmiyor. Amerika’nın anlaşmadan ayrılması ardından Bercam nükleer anlaşmanın kurtarılması için pratik adımların atılması, bu bağlamda Amerika’nın İran karşıtı yaptırımlarının geri gelmesi ardından gemicilik, sigortacılık, petrol satışı, bankacılık işlemlerinin garanti edilmesi ise İran’ın beklentileri arasındadır. Başka bir ifade ile İran’a karşı yaptırımların iptal edilmesi, Bercam nükleer anlaşmanın bir parçasıdır ve Avrupa da bu konuyu garanti ederek sorumluluklarına bağlı kalması gerekiyor.
Avrupalıların Amerika’nın iradesi dışında rol ifa etmesi ve bağımsız siyaset izlemesi ise zordur, fakat dünyada diplomasinin rolünü gösteren Bercam nükleer anlaşmanın korunması, Avrupalılar için önemlidir. Şimdi Amerika olmadan Bercam konusunda Avrupalılar bir yol ayırımında bulunuyorlar, bir yanan Amerika’nın tek yanlı siyasetlerine eşlik etmek diğer yandan etkin bir güç olarak bağımsız siyaset yürüterek, uluslararası alanda barış ve güvenliği garanti eden çok yönlü tutuma değer vermek.
Bu konuya AB dış siyaset sorumlusu Federica Mogherini de Perşembe günkü konuşmasında değinerek şöyle dedi: Bercam’ın korunması, kendi hâkimiyetini sergilemek ve Avrupa gücünü göstermek bağlamında AB için bir sınavdır.
Gerçi tarih ve tecrübe, Avrupa’nın bağımsız davranamadığını göstermiştir, fakat İran tüm hüsnü niyeti ile Bercam’ın korunması için Avrupa ile görüşmelerine devam ederken aynı zamanda görüşmelerin uzamasını da istemiyor. Bu yüzden yakın bir zamanda, acaba sadece Amerika kendi uluslararası sorumluluklarını çiğnediğini yoksa Avrupalılar da aynı doğrultuda mı adım attıkları ya da sorumlu bir taraf olarak taahhütlerini yerine getirecekleri ortaya çıkacaktır.
