Uluslararası Enerji Ajansı (UEA) İcra Direktörü Fatih Birol Amerika’nın tek taraflı olarak İran’ın petrol satışını hedef alan yaptırımlarının İran’ın petrol ihracatını azaltması konusunda uyarıda bulunarak bu alandaki günden güne artan talepten dolayı gereken petrol miktarını tedarik etmek konusundaki endişelerini de paylaştı.
UEA Başkanı Cumartesi günü yaptığı konuşmada siyasi akımların petrol piyasasına girdiğine işaretle şunları kaydetti:” Arz ve talebin eşit olmasına rağmen petrol fiyatının artışı olası bir olaydır. Bu artış ise küresel ekonominin en kötü zamanında gerçekleşecektir.”
Petrol piyasalarındaki fiyat istikrarı, birkaç faktörün etkisi ile bozulabilir. Birinci faktör, arzın olağanüstü bir şekilde değişmesidir. Halihazırda talebin artmasına bakıldığında ve kış mevsiminin yakın olduğunun da göz önünde tutulduğunda, piyasanın ihtiyacından fazla bir petrol mevcut olmadığı görünmektedir. Bu yüzden petrolün arzı çok hassas ve kırılgan bir devirden geçmektedir.
İkinci faktör petrol arzının aniden azalmasından duyulan korkudan kaynaklı psikolojik etkilerdir. Üçüncü faktör ise petrol piyasasını hedef alan baskılar ve petrol ihracatındaki aksaklıklardır. Amerika tek taraflı yaptırımlar uygulamaları ile İran’ın uluslararası bankacılık sistemlerine erişmesini engellemek ve İran ile bu alanda işbirliği yapan Bankaları cezalandırmak suretiyle İran petrol ihracatını felce uğratmak istiyor. Bu üç faktör etkisi altında Mayıs ayında varili 76,77 dolar civarında satılan ham petrol, şimdi 84 dolara kadar ulaşmıştır. Petrol fiyatlarının artışı, küresel ekonomiyi de ciddi bir şekilde etkilemiştir.
Böylece göründüğü gibi Trump hükümetinin yaptırımlar yolundaki en önemli sorunlarında biri de İran’ın en büyük petrol müşterilerini İran’dan petrol alışlarını sıfırlamalarına veya azaltmalarına ikna etmesi olacaktır.
Barack Obama hükümetinin dışişleri bakanlığında İran yaptırımları alanında faaliyet gösteren Peter Harl bu konuda şöyle düşünüyor:” Amerika hükümeti yaptırımların uluslararası petrol piyasasına etkisini en aza indirmek suretiyle, İran’ın petrolünü daha az gerginlik ortaya çıkararak devre dışı bırakabilir. ” Böyle bir öneri öyle bir zamanda yapılmış ki Uluslararası Enerji Ajansı raporuna göre petrolün arzındaki aksaklıkların şiddetlenmesi ve İran’ın petrol sektörüne yapılacak yaptırımlardan kaynaklanacak dünyadaki petrol üretimi kapasitesinin azaltılmasının petrol piyasasını ciddi bir şekilde gerginliğe itmesi öngörülmüştür.
Halihazırda petrol üretiminin ek kapasitesi dünyada daha da azalmış. Böylece arz alanında yeni bir dalgalanma yaşanırsa, fiyatların artışı da kaçınılmaz olacaktır. Trump hükümetinin İran petrol sektörüne uygulayacağı yaptırımların mekanizması hala belli değildir. Ancak en güncel raporlara esasen Amerikalılar, İran petrol ihracatını sıfıra indirilmesinde başarısız olacaklarını, sonunda sadece 700 bin ila 1 milyon varili azaltabileceği kapasitesine sahip olduklarını anladıklarını gösteriyor. Ama bu ihracatın bu derece azalması bile dünya petrol piyasasındaki fiyatı sarsacaktır. Bu yaşanırsa ne piyasa ne de Amerika hükümeti hoşnut kalmayacaktır.
Kimi Amerikalı siyasetçiler ise bu konu ile ilgili ciddi uyarılarda bulunmuşlardır. ABD eski hazine bakanı Jack Lew 2016’da yaptığı bir konuşmada, Amerika’nın yaptırımları aşırı kullanmasının bu baskı aletinin etkisini azaltacağı açıklaması dikkat çekicidir.
Bu olay aslında dünyanın mali işlemlerde Amerikan dolarından uzaklaşması ile gerçekleşecek hatta bir nebze de olsa gerçekleştiği söylenebilir. Amerika hazine bakanlığına mensup kimi yetkililer de Amerika’nın Avrupalıları bankacılık sektörüne yapılacak yaptırımlar ile tehdit etmesinin, İran’a yönelik desteklerin durdurulması yönündeki çabaları boşa çıkaracağından endişe duymaktadırlar.
